Kilometri 0: Analizë e zgjedhjeve të 2025 në Shqipëri

Zgjedhjet parlamentare të vitit 2025 në Shqipëri u zhvilluan në një kontekst politik të polarizuar, me një sistem të konsoliduar në sipërfaqe, por thellësisht të deformuar në përfaqësim. Megjithëse në përputhje me rregullat formale të Kushtetutës, rezultatet dhe dinamikat e këtyre zgjedhjeve ngrenë pyetje serioze mbi natyrën reale të demokracisë konkurruese në vend. Kjo analizë synon të shqyrtojë elementët kyç të zgjedhjeve përmes të dhënave, tendencave dhe pasojave të tyre institucionale e shoqërore.

⸻

1. Sistemi zgjedhor: proporcional në emër, por jo në thelb

Shqipëria përdor sistemin proporcional rajonal për zgjedhjet parlamentare, por ky sistem, ashtu siç dëshmohet nga rezultatet e vitit 2025, nuk garanton një proporcionalitet real të votës në nivel kombëtar. Me të dhënat vetëm për zgjedhësit brenda vendit rezulton se, Partia Socialiste (PS), e cila me 52.15% të votave arriti të marrë 83 mandate, që përbëjnë 59.29% të parlamentit — një bonus përtej peshës reale elektorale.

Ndërkohë, koalicioni opozitar PD+LSI, me 34.27% të votave, siguroi vetëm 50 mandate (35.71%). Kjo tregon qartë se sistemi favorizon partinë më të madhe, në dëm të përfaqësimit të balancuar dhe shumëpartiak.

Për më tepër, pabarazia rajonale në shpërndarjen e mandateve bëhet e dukshme kur krahasojmë performancën e partive të vogla. NISMA SHB, me 3.51% të votave, fitoi vetëm 1 mandat, ndërsa PSD, me 3.38%, siguroi 3 mandate. Kjo diferencë është produkt i shpërndarjes së votës dhe jo peshës reale politike.

⸻

2. Legjitimiteti elektoral: më pak se gjysma e popullsisë morën pjesë

Me një pjesëmarrje prej vetëm 42.16% (1,462,773 votues nga 3,467,962 të regjistruar), zgjedhjet e 2025 përfaqësojnë nivelin më të ulët të legjitimitetit elektoral në dekadat e fundit. Mbi 55,000 vota ishin të pavlefshme, duke reflektuar ose konfuzionin në proces ose votën protestuese.

Kjo nënkupton se qeveria e dalë nga këto zgjedhje, në thelb, përfaqëson më pak se gjysmën e elektoratit. Demokracia funksionale kërkon përfaqësim të gjerë dhe pjesëmarrje të gjerë — të dyja këto mungojnë.

⸻

3. Rënia e mbështetjes për partitë e mëdha

PS, ndonëse fitoi më shumë mandate se në 2021 (83 në krahasim me 74), humbi realisht mbi 34 mijë vota në krahasim me zgjedhjet e mëparshme. Kjo sugjeron se rritja e mandateve nuk është pasojë e rritjes së mbështetjes, por e një sistemi që shpërblen partinë më të madhe në mënyrë disproporcionale.

Koalicioni PD+LSI, ndërkohë, ka humbur rreth 250 mijë vota, krahasuar me rezultatin e kombinuar të PD (622,187) dhe LSI (107,538) në 2021. Rënia është alarmante dhe tregon humbje besimi të thellë brenda elektoratit opozitar.

⸻

4. Penalizimi i partive të reja

Partitë e reja dhe të vogla morën mbi 168 mijë vota, që përbëjnë rreth 12% të votave kombëtare, por siguruan vetëm 4 mandate në Kuvend (2.85%). Kjo është një disproporcionalitet ekstrem që i dëmton opsionet alternative dhe e kufizon pluralizmin politik.

Efikasiteti i votës së partive të reja është jashtëzakonisht i ulët: për të siguruar një mandat, NISMA SHB kishte nevojë për 49,468 vota, ndërkohë që PSD siguronte një mandat për çdo 15,854 vota. Kjo jo vetëm që tregon një sistem jo proporcional, por sugjeron edhe përfitime politike nga gjeografia elektorale ose marrëveshje joformale me partitë më të mëdha.

⸻

5. Kriza e përfaqësimit kushtetues

Rezultati i zgjedhjeve është formalisht kushtetues, por bie ndesh me frymën e përfaqësimit të barabartë, të mbrojtur nga neni 1 dhe 45 i Kushtetutës së Shqipërisë. Pabarazia në shpërndarjen e mandateve nëpër rajone nënvizon një problem të thellë: një votë në Kukës nuk ka të njëjtën peshë me një votë në Tiranë.

Në praktikë, kjo është një formë moderne e “gerrymandering” institucional, që legjitimon pushtetin me një bazë më të vogël votash dhe përjashton zërat alternativë.

⸻

6. Sjellja e votuesve: Stabilitet dhe Braktisje

Votuesit e PS tregojnë një model stabil dhe të disiplinuar – një avantazh që e ruan partinë në pushtet, pavarësisht nga rënia e përgjithshme e pjesëmarrjes. Ndërkohë, votuesit e PD dhe LSI janë më të prirur për t’u zhgënjyer dhe për të kaluar ose në abstencion ose në parti të reja, gjë që ka dobësuar dukshëm opozitën.

Për partite e reja, një sfidë tjetër është shpërndarja gjeografike e votës – përkrahësit e tyre janë të shpërndarë dhe jo të përqendruar në një rajon të vetëm, çka i penalizon rëndë nën sistemin aktual rajonal.

⸻

7. Abstenimi masiv: kriza e demokracisë

Rreth 2 milionë votues të regjistruar nuk votuan në zgjedhjet e 2025. Shumë prej tyre janë emigrantë që nuk kanë akses real për të votuar, por gjithashtu një pjesë e madhe janë të rinj, qytetarë të zhgënjyer, dhe votues që nuk identifikohen më me asnjë forcë politike.

Kjo është ndoshta shenja më alarmante e krizës demokratike në Shqipëri: jo thjesht mungesa e përfaqësimit numerik, por mungesa e identifikimit dhe e besimit në sistemin politik si tërësi.

⸻

8. Shqipëria në një fushë të rrafshuar: deformimi i demokracisë

Ajo që vihet re më qartë se kurrë është një vendnumëro i demokracisë konkurruese. Vendi dominohet nga një aktor i vetëm politik me fuqi disproporcionale ndaj mbështetjes reale, ndërkohë që opozita është e fragmentuar dhe e pafuqishme. Alternativat e reja përballen me pengesa sistematike dhe institucionale.

Ky realitet krijon një iluzion të pluralizmit, ndërkohë që në praktikë pushteti është i centralizuar dhe konkurrenca elektorale është e deformuar. Rritja e mosbesimit, përjashtimi de facto i diasporës dhe pamundësia për të ndikuar në vendimmarrje politike po e largojnë Shqipërinë nga standardet e një demokracie funksionale.

⸻

Përfundim: Demokraci me mungesë oksigjeni

Zgjedhjet e 2025 tregojnë se Shqipëria ka hyrë në një cikël ku pjesëmarrja është në rënie, përfaqësimi është i cunguar dhe legjitimiteti demokratik është i diskutueshëm. Ndërkohë që sistemi zgjedhor i jep një fasadë të rregullt procesit, përmbajtja e tij prodhon një realitet politik që nuk pasqyron vullnetin e qytetarëve.

Nëse demokracia është, siç thoshte Abraham Lincoln, “qeverisje nga populli, për popullin dhe në emër të popullit”, atëherë Shqipëria po rrezikon të udhëhiqet nga një demokraci pa popull – të paktën jo një popull që voton, përfaqësohet dhe dëgjohet në mënyrë të barabartë.

Ky është alarm … i kuq!